Togi kwam tweede helft jaren '50 voort uit het kleine en onbekende merk Trilor.
Na verschillende probeersels, die afgekeurd werden door de maker, ontstond uiteindelijk deze stroomlijnracer onder de merknaam Trilor (links). Totaal onbekend, zelfs in Italië en ook uiterst zeldzaam. Rechts de Togi Corsar die een doorontwikkeling was van de Trilor (
foto: carmodel.net).
Het Trilor fantasiemodel evolueerde als Togi Corsar (dit model heeft dan ook het nummer 1) en kreeg al snel een tweede stroomlijn-fantasieracer naast zich, de Turbo Special (nummer 2). Een turbine aangedreven racer stelde het voor, een trend die in de jaren '50 serieus getest werd door bijvoorbeeld Rover, Fiat, Renault en General Motors en soms modellen opleverde die wel wat gelijkenis hebben met deze Togi, of andersom natuurlijk. De nu nogal overdreven aandoende stroomlijn-ideeën die deze eerste twee Togi's hebben ,met invloeden van vliegtuigen, vind je op die echte modellen ook terug. Het vroege Togi concept met turbine aandrijving wil ik nu eens onder de loep nemen.
Eerst maar eens een paar van die vergelijkbare turbine auto's uit de tijd waarin dit model ontwikkeld werd? Hier komen ze. Om te beginnen de GM Firebird turbine concept cars. Van links naar rechts de Firebird I van 1952, de Firebird II van 1956 en de Firebird III van 1958:
De Firebird III van 1958 waarbij een joystick het stuur en padalen heeft vervangen. De toekomst volgens GM:
Het Italiaanse Ghia Giloa coupé concept van 1955, met een 1941 cc OSCA turbine:
De Fiat Turbina uit 1954:
De Renault Etoile Filante van 1956:
(Foto's internet)
Er is veel meer geëxperimenteerd met turbine aandrijving, ook in modellen die er minder wild uitzagen, van coupé's tot formule 1 racewagens, maar die laten we nu even buiten beschouwing.
In het licht van de tijd bezien is de Togi Turbo Special helemaal niet zo'n heel vreemd model bij z'n introductie eind jaren '50, eerder een ultramodern concept. Bovendien werden er in de jaren '50 en daarvoor wel meer fantasie-speelgoedauto's geproduceerd. Kijk maar naar het modellengamma van het italiaanse Mercury bijvoorbeeld, of verder terug in de tijd naar dat van Dinky Toys, Solido of bijvoorbeeld Schuco. Terwijl Togi grote stappen maakte in haar eigen ontwikkeling, bleef de toch wel erg eenvoudige en speelgoedachtige Turbo Special lange tijd vrijwel onveranderd in productie. Toch zijn er in de loop van de tijd wel wat details aangepast, waardoor een Turbo Special een beetje te dateren is.
Op de foto drie generaties Turbo Special uit mijn eigen verzameling, naast de eerste Togi, de Corsar. De rode Turbo Special met gladde wielen is een hele vroege van eind jaren '50; de zilverkleurige is uit de eerste serie die langetijd onveranderd geproduceerd werd, jaren '60; en de gele met panoramische voorruit en lichtmetalen wielen is uit de tweede serie en van latere datum. Een evolutie van de eerste serie met een totaal anders vormgegeven raampartij en wielen. De Corsar, om het verhaal even compleet te maken, is uit begin jaren '60.
(foto Benjan Spiele)
Qua model en detaillering waren deze eerste twee Togi's erg eenvoudig. Niets kon er aan open, er waren nog geen ruiten of interieur aanwezig, maar er was wel een sturende en verende vooras en het model kon eenvoudig uit elkaar gehaald worden. De wielen hadden echte vleugelmoeren en konden er dus ook af. In deze details zie je toch de technische achtergrond van de bedenker terug.
Of dit model nog populair was (en nog steeds is) na de introductie van de realistischere Alfa Romeo's weet ik niet. Feit is dat het nog steeds wordt geproduceerd terwijl met de productie van de Corsar al in de jaren '60 werd gestopt. Er is wel gespeculeerd dat het een Alfa Romeo concept zou zijn geweest, maar dat is het niet, al is de gedachte begrijpelijk omdat Togi zich in die jaren verder volledig toelegde op Alfa Romeo en Lorenzini bij Alfa Romeo vandaan kwam. Het is zeer waarschijnlijk een studie uit 1953 van Antonio Lorenzini zelf, de man achter Togi, en z'n tweede toekomstmodel na de Trilor/Corsar. In de latere brochures vinden we de gerestylde versie, nu gepresenteerd als een concept-klassieker, een ontwerp van 1953, tussen de zeer gedetailleerde latere Togi's.
Het moedermodel voor de matrijs en een vroege Turbo Special op de eerste type doos.
(foto boven: Quattroruotine, onder: carmodel.net)
De eerste serie Turbo Special afgebeeld in de Togi catalogus van 1966...
...en de gerestylde versie in de catalogi uit de jaren '80:
Het bijschrift luidt: Italiaans experimenteel sportmodel uit 1953.
De stickers op staart en zijkant en de verchroomde wielen heb ik nog nooit gezien. Het kleine handwerkmerk maakte wel vaker kleine series die afweken van die daarvoor of daarna. Meestal gewoon probeersels.
Het bijschrift luidt: Carrosseriestudie voor een experimentele raceauto die nooit bestaan heeft en dateert van 30 jaar geleden.
De eerste vroege Turbo specials hadden net als de vroege Corsar's (en de Trilor voorloper) een sturende vooras die qua werking behoorlijk afweek van wat Togi daarna produceerde. Mijn vroege rode Turbo Special heeft die vooras en op de foto is het verschil goed te zien. Eigenlijk is die vroege vooras veel mooier gemaakt en werkt de sturing beter dan de latere. Waarom dit onderdeel korte tijd later helemaal werd aangepast is niet bekend, maar de nieuwe vooras kreeg veertjes die er voor zorgen dat de as gefixeerd blijft staan in de hoek waarin je de wielen draait. Helemaal geweldig werkt het systeem niet omdat de veertjes ook de neiging hebben om de wielen een stukje terug te brengen naar de neutraalstand. Lorenzini pastte wel vaker onderdelen aan in de loop van de tijd, iets wat bij de grote merken niet snel gebeurde. Zo kregen bijvoorbeeld de Alfa Romeo 2000 berlina en de Alfasud 4 deurs een andere constructie voor de bevestiging van de scharnierende achterdeuren en de Sud een anders scharnierende motorkap.
Rechts die vroege vooras en links de latere versie die Togi nog steeds zo produceert. De stuurstang van de oudere as is een stuk slanker en het centrale verbindingstuk op de as zit aan die stuurstang geklonken maar is draaibaar.
Verder heeft dit hele vroege model gladde wielen en nog geen spaakwielen zoals de latere modellen, dezelfde gladde wielen als de Trilor had voor die tijd.
Elke Togi kreeg en krijgt standaard een exploded view-tekening meegeleverd die toont hoe het model in en uit elkaar kan. En leuk is om te zien dat de Turbo Specials nog steeds vergezeld gaan van de tekening die ooit bij de vroegste modellen werd gevoegd, mét de gladde wielen en mét die andere vooras, al is de afwijkende stuurstang er wel uitgepoetst
Hier links de huidige tekening en rechts dezelfde tekening waar ik een foto van het ontbrekende vooras-deel heb ingephotoshopt. Op de foto van de kit hierboven is nog net dat nu missende detail in de tekening te zien.
Waarom veel later is besloten om de Turbo Special nog eens te moderniseren is me (nog) niet bekend. Waren de investeringen het waard om dit model een tweede leven te geven? Voor zover ik heb kunnen zien is dat rgens in 1980-1983 gebeurt, zo'n 25 jaar nade introductie en op een moment dus dat dit soort fantasiemodellen al niet heel erg populair meer waren. Er is een poging gedaan om het model wat meer detail te geven zonder al te hoge investeringen. De vlakke en kleine raampjes werden uitgesneden tot een panoramische raampartij zonder stijlen, er werd een metalen coureur uit een stuk ingezet (meestal is zijn gezicht en helm snel van wat verf voorzien) en het model kreeg verchroomde achterbumpers met kleine ronde achterlichten. Bovendien werden de inmiddels gedateerde spaakwielen vervangen door trendy lichtmetaal, maar nog wel met ouderwetse vleugelmoeren. Die bumpers werden trouwens met het zelfde gemak zo af en toe achterwege gelaten en ik heb twee modellen in mijn verzameling waarbij die bumpers er nooit opgekomen zijn.
Hoewel je dit model het meest zag in knalgeel, zijn ze ook in een paar andere kleuren geleverd zoals wit, rood, blauw, metallic groen, zilver.
(Foto's Vectis)
Bovendien zaten ze in verschillende kleuren in de spel- en giftsets die Togi in de beginjaren in het programma had:
Toen ik met Togi begon wist ik het zeker: deze rare fantasiemodellen hoef ik niet.
Inmiddels ben ik helemaal om, zijn het mijn favorieten en heb 6 Turbo Specials en 2 Corsars in de vitrine staan...
Met een beetje geduld zijn Turbo Specials voor Togi begrippen voor een aanvaardbaar bedrag te vinden. Ook worden ze nog steeds geproduceerd, niet langer in het lichte aluminium maar in veel zwaarder Zamac. De Corsar is een stuk zeldzamer en kom je maar heel sporadisch tegen en voor veel hogere bedragen.
Het blijven buitenbeentjes want de Alfa romeo modellen zijn populair onder veel verzamelaars maar deze twee fantasiemodellen zijn dat een heel stuk minder.
Koen